Nền kinh tế hùng mạnh nhất châu Âu chính thức rơi vào suy thoái

Nhiều thập kỷ nay, Đức vẫn luôn giữ vai trò là đầu tàu kinh tế kéo kinh tế cả khu vực châu Âu thoát khỏi nhiều cuộc suy thoái. Nhưng, giờ đây, sự kiên cường đó đã bị phá vỡ. Theo Bloomberg, đó là một điều rất nguy hiểm đối với kinh tế châu Âu.

Kinh tế Đức đang bị đe dọa nghiêm trọng nhất trong nhiều thập kỷ trở lại đây. Nguyên nhân đến từ cả phía chủ quan và khách quan: Từ mấy chục năm sai lầm trong chính sách năng lượng cho đến sự thoái trào của những chiếc xe hơi sử dụng động cơ đốt trong và sự chậm chạp khiến nước Đức không thích nghi được với làn sóng công nghệ mới. Sức cạnh tranh của kinh tế Đức đang bị suy giảm đáng kể.

Trong khi Berlin đã vững vàng vượt qua nhiều cuộc khủng hoảng trong quá khứ, câu hỏi quan trọng nhất là thời điểm hiện tại là liệu Đức có thể theo đuổi 1 chiến lược phát triển bền vững hơn hay không trong bối cảnh bất lợi như hiện nay. Ngay tại nội bộ Chính phủ của Thủ tướng đương nhiệm Olaf Scholz đang xuất hiện nhiều bất đồng về mọi vấn đề, từ năng lượng, nợ đến chi tiêu hay các quy định về hạn chế tốc độ.

Tháng 1/2023, thủ tướng Schol khẳng định, Đức sẽ vượt qua được cú sốc năng lượng mà không rơi vào suy thoái. Nhưng với số liệu được công bố hôm qua, Đức đã chính thức rơi vào suy thoái. Các chuyên gia kinh tế cho rằng, tăng trưởng GDP Đức tiếp tục giảm so với khu vực trong nhiều năm nữa. Quỹ tiền tệ quốc tế dự báo năm nay Đức là nền kinh tế tệ nhất trong nhóm G7.

Tuy nhiên, những số liệu mới nhất chưa phải là vấn đề, đáng lo ở đây là những dầu hiệu chỉ báo điều gì sẽ diễn ra trong thời gian sắp tới. Kinh tế Đức hiện đang quá phụ thuộc vào những ngành công nghiệp truyền thống và thiếu đi quyết tâm chuyển sang những lĩnh vực tăng trưởng đột phá hơn. Ngoài ra, việc cắt đi nguồn cung khí đốt từ Nga đã khiến Đức rơi vào cảnh không thể đáp ứng nhu cầu năng lượng của các ngành công nghiệp.

Nền kinh tế Đức lâu nay đến từ những đặc điểm riêng biệt. Sát cánh cùng những tập đoàn lâu đời như Volkswagen, Siemens hay Bayer là hàng nghìn doanh nghiệp nhỏ và vừa được biết đến với cái tên Mittelstand. Truyền thống tiết kiệm giúp Đức có ngân sách khỏe mạnh hơn so với các nước khác để có thể thực hiện những cải cách lớn. Nhưng Đức còn rất ít thời gian.

Áp lực lớn nhất của Đức hiện nay là phải chuyển đổi năng lượng thành công. Giá điện ở mức phải chăng là yếu tố chủ chốt tạo nên sức cạnh tranh của một nền công nghiệp. Nhưng kể cả trước khi nguồn cung khi đốt của Nga bị cắt đứt, Đức đã là nước có giá điện cao nhất ở châu Âu. Nếu Đức không giải quyết nhanh vấn đề này, các nhà sản xuất sẽ dịch chuyển tới nơi khác.

Berlin đã áp mức trần giá điện đến năm 2030 cho một số ngành tiêu thụ nhiều năng lượng như hóa chất. Dự tính kế hoạch này sẽ tiêu tốn của người nộp thuế khoảng 30 tỷ euro (tương đương 32 tỷ USD). Tuy nhiên, đây có lẽ chỉ là biện pháp tình thế và cho thấy Đức đang thiếu hụt nguồn cung năng lượng như thế nào.

Sau khi đóng cửa nhà máy điện hạt nhân cuối cùng vào mùa xuân năm nay và đẩy mạnh kế hoạch loại bỏ than đá trước năm 2020, Đức đã xoay xở để có thêm khoảng 10 megawatt điện gió, điện mặt trời trong năm ngoái. Nhưng để đạt được các mục tiêu trên con số phải lớn gấp đôi.

Khả năng sản xuất năng lượng tái tạo của Đức khá hạn chế khi có đường bờ biển không lớn và không thiếu ánh nắng mặt trời. Đề bù đắp, Đức có kế hoạch tăng cường cơ sở hạ tầng để nhập khẩu hydrogan từ Úc, Canada, Saudi Arabia, đặt niềm tin vào những công nghệ chưa từng được thử nghiệm trên quy mô lớn đến vậy. Cùng lúc đó, Đức sẽ phải đẩy nhanh tốc độ xây dựng lưới điện công suất cao kết nối các trang trại điện gió ở ngoài khơi phía Bắc đến những nhà máy và thành phố “khát điện” ở phía Nam.

Nền kinh tế Đức nhìn bên ngoài có vẻ vẫn đủ tiềm lực cả về tài chính và năng lực để đi đầu, lượng vốn đầu tư cho R&D của Đức cao thứ 4 thế giới, chỉ đứng sau Mỹ, Trung Quốc, Nhật. Khoảng 1/3 bằng sáng chế của châu Âu đế từ Đức.

Tuy nhiên, năng lực đổi mới lại tập trung ở những công ty lớn và những ngành truyền thống. Dù các doanh nghiệp nhỏ vẫn sống sót, số lượng startup mới đang sụt giảm ở Đức, trái ngược với đà tăng của các nền kinh tế phát triển khác theo OECD.

Tài chính cũng là 1 vấn đề đối với Đức. Lượng vốn đầu tư mạo hiểm ở Đức chỉ đạt 11,7 tỷ USD trong năm 2022, so với mức 234,5 tỷ USD ở Mỹ. Đức không có trường đại học nào lọt top 25 trường hàng đầu thế giới theo bảng xếp hạng mới nhất của Times Higher Education.

Trong khi những thương hiệu như Porsche và BMW đã định hình thời đại động cơ đốt trong, Đức lại không thể giữ vị trí trong cuộc đua xe điện. BYD đã vượt mặt Volkswagen trở thành thương hiệu ô tô bán chạy nhất ở Trung Quốc trong quý vừa qua. Thứ giúp BYD tăng tốc chính là mẫu xe điện mới chỉ có giá bằng 1/3 so với mẫu ID3 của VW nhưng lại đi được xa hơn và kết nối với các ứng dụng của bên thứ 3.

Phần lớn của cải và trật tự xã hội của nước Đức phụ thuộc vào ngành chế tạo hùng mạnh với những việc làm thuộc lao động chân tay nhưng được trả lương cao. Điều này dẫn đến Đức phụ thuộc 1 cách nguy hiểm vào những thị trường nước ngoài về đơn đặt hàng và nguyên liệu đầu vào, nhất là Trung Quốc. Trong bối cảnh địa chính trị thay đổi như hiện nay, Đức đang cố gắng giảm phụ thuộc vào Trung Quốc nhưng điều đó không hề dễ.

Có 2 lĩnh vực chủ chốt mà Đức nên tập trung cải thiện để tăng sức mạnh cho nền kinh tế: tài chính và công nghệ.

Trong lĩnh vực công nghệ, SAP SE – công ty ra đời từ những năm 1970 cung cấp các phần mềm phức tạp giúp các công ty vận hành. Đức từng có công ty thanh toán kỹ thuật số nổi tiếng Wirecard nhưng công ty này đã sụp đổ vì dính vào bê bối gian lận kế toán.

Phần lớn số tiền của người Đức được gửi tại mạng lưới gồm 360 ngân hàng tiết kiệm quốc doanh được gọi chung là sparkassen. Những định chế này được kiểm soát bởi chính quyền địa phương, có nguy cơ gây xung đột lợi ích cũng như thiếu sự minh bạch.

Hai ngân hàng niêm yết lớn nhất của Đức là Deutsche Bank và Commerzbank từ nhiều năm nay vẫn gây nhiều tranh cãi. Chúng cũng lép vế hơn so với các đối thủ trên phố Wall Mỹ với tổng giá trị vốn hóa còn chưa bằng 1/10 so với ngân hàng lớn nhất nước Mỹ là JPMorgan Chase.

Trong báo cáo mới đây, OCED đã đưa ra những nhận định bi quan cho nước Đức: “Không có nước công nghiệp lớn nào mà sức cạnh tranh bị thách thức bởi những áp lực rất lớn trên mọi khía cạnh như Đức hiện nay”.

Giáo sư Dana Allin, người đang làm việc tại SAIS Europe thì nhận xét: “Sức khỏe của kinh tế Đức có ý nghĩa rất quan trọng đối với nền kinh tế cũng như sự đoàn kết và vững mạnh của châu Âu”.

Nguồn: Bloomberg